Frankismoak eragin zuen errepresioa ez dago behar bezala aztertuta Euskal Herrian, besteak beste, unibertsitateek eta erakunde publikoek
ez diotelako gaiari behar beste garrantzirik eman. Gai honi buruz hainbat liburu eta artikulu argitaratu dituen Francisco Espinosaren (Badajoz, Espainia, 1954) arabera, Gipuzkoa, Araba eta Bizkaian errepresioa «ez zen orain arte esan ohi dena bezain gogorra izan». Iruñean hitz egin zuen atzo, Geronimo de Uztariz Institutuak, NUPek eta Nafarroako Gobernuak antolatutako ikastaro batean.
ez diotelako gaiari behar beste garrantzirik eman. Gai honi buruz hainbat liburu eta artikulu argitaratu dituen Francisco Espinosaren (Badajoz, Espainia, 1954) arabera, Gipuzkoa, Araba eta Bizkaian errepresioa «ez zen orain arte esan ohi dena bezain gogorra izan». Iruñean hitz egin zuen atzo, Geronimo de Uztariz Institutuak, NUPek eta Nafarroako Gobernuak antolatutako ikastaro batean.36ko gerran zehar, eta amaitu eta gero, Euskal lurraldeetako errepresioa salbuespena izan zela esan duzu. Zergatik?
Errepresio frankista inon baino txikiagoa izan zelako. Eta oso gaizki aztertua dagoelako. EAEko hiru lurraldeez ari naiz, Nafarroan egoera oso bestelakoa da. Harrigarria da ez izatea oraindik erreferentziazko historiografiarik euskal lurraldeetako errepresioari buruz. Hiru lurraldeak txikiak dira, hirurehun udalerri inguru, eta ikertzeko ez oso zailak. Frankisten errepresioa ikaragarria izan zen toki guztietan, berdin dio Andaluzia, Aragoi, edo Galizia izan, baina zergatik lurralde horietako salbuespena? Ikerlarientzako erronka dago hor.
Eta zein dira arrazoiak, zure ustez?
Lehenik eta behin, azaldu beharko litzateke zergatik dakigun inon baino txikiagoa izan zela errepresioa, hori ez ohi delako esan. Alderantziz. Mitoak dio inon baino bortitzagoa izan zela. Frankismoak, hain zuzen ere, hor jokatu zuela ankerren. Datu ikaragarriak erabili izan zira, 5.000 hildako inguru izan zirela, bakarrik frankistek eragindako errepresioaz ari garela. Hori esaten zen, baina ez zegoen berresteko modurik, iturri historiografiko serioen bidez. Eta, bestalde, dibulgazioko lan asko kaleratu izan dira, eta gaia erabat kutsatu dute azkenean. Hor daude, esaterako Iñaki Egañak eta haren taldeak egindakoa. Sekulako ahalegina eskatzen duten lanak dira, baina ez dute behar den gutxieneko zorroztasun zientifikoa. Denborarekin, zenbakiak jaitsiz joan dira, baina gaur egun ditugun datuak oraindik ez dira erabat fidagarriak. Ikertu beharko lirateke.
Eta zein dira gaur egungo zenbakiak?
Araban, zalantzak ditugu. Biktima eskuindarrak 70 baino gutxiago dira, eta ezkertiarrak, berriz, 300 inguru. Gipuzkoan sekulako aldeak daude zenbakien artean, eta ez dago oinarri zientifikorik zenbaki bat defenditzeko. Bizkaian inon baino hobeto aztertua dago, Pedro Barrusok egindako lanari esker. 500 biktima eskuindar ateratzen dira. Baina ondorio nagusia da biktima gehiago izan zirela eskuindarren artean. Hau da, orain arte dakigunaren arabera, errepublikazaleen errepresioa frankisten errepresioa baino gogorragoa izan zen. 2.000-1.800. Hau da, toki guztietan gertatu zenaren kontra.
Baina datu fidagarriak ez direla diozu.
Bai, baina harrigarriena da 30 urte eta gero, datu fidagarri horiek ez izatea.
Zer gertatu da?
Alde batetik, horretaz arduratu beharko liratekeen erakundeak, esaterako unibertsitatea, kikildu egin dira, ez dute ikerketan parte hartu. Errepresioaren ikerketa, neurri handi batean, erakundeetatik kanpo egin da. Bestetik, erakunde publikoek ez dute arduraz jokatu. Katalunian, esaterako, Generalitateak lagundu egin zuen ikerketa egiten ari zirenen lana.
Unibertsitateen kasua, arrazoi ideologikoak izan dira, ala prestakuntza falta?
Prestakuntza falta ez. Frankismotik zetozen erakundeak ziren. Batzuk, esaterako, Opusen esku zeuden. Eta gaur egun oraindik dagoen topikoak dirau, ezin dela duela urte gutxiko historia egin. Horrek pisua zuen. Topiko horiek zirela eta, ez da behar zen ikerketa egin.
Nafarroako egoera bestelakoa dela diozu. Zergatik?
Altaffayllak egindako lana oso ondo egin zen, herriz herri, eta argazkiak, izenak eta datuak hartuz. Eta, batez ere, behar zen unean egin zen. Eredu gisa geratu da.
Unibertsitatean egin beharko liratekeen ikerketarako oinarri gisa, ezta?
Horrela da. Hori toki gehienetan gertatu da. Ikerketa oinarrietatik hasi ohi da, eta unibertsitateak toki gutxitan hartu du lekukoa. Zergatik? Lan korapilatsuak direlako. Ez da gauza bera Paleozoikoaren harkaitzei buruz edo errepresioari buruz ikertzea.
Memoria historikoaren elkarteetan lan egiten duzu. Errepresioaren datuak ondo ezagutzeak zertan lagun dezake?
Oinarrizkoa da. Memoria historikoaren elkarteek hobekien funtzionatu duten tokiak dira ikerketa hori ondo egina duten tokiak. Datuak dira memoria berreskuratzeko oinarria. Esaterako: Nafarroan Altaffayllarena egin ez balitz, ez zen ondoren egin den guztia egingo.
Zuk salatu izan duzu, bestalde, hainbat egileren negazionismoa. Pio Moa idazlearena, esaterako. Zenbakiak jaitsi eta gutxiesteko joera hori.
Propaganda aprobetxatu dute, berez ez direlako historialariak. Nik uste dut memoria historikoaren aldeko mugimenduari erantzuna dela. Memoria berreskuratzeko mugimendua 1990eko hamarkadaren bukaeran sortu zen, eta negazionisten argitalpenak PPk gehiengo osoa Espainian lortu zuenean hasi ziren, 2000. urtean.
Nola uler liteke 36ko gerra amaitu eta 70 urtera, oraindik errepresioari buruzko datu serioak ez izatea?
Diktadurak asko iraun zuelako. Iturriak hondatu zituzten.Artxibo baliotsuenak, esaterako orden publikoko polizia etxeetakoak, desagerrarazi egin zituzten. Probintzia guztietan zeuden, baina oraindik ez ditugu aurkitu. Hor dago errepresioari buruzko dena.
(Berria. 08 / 05 / 16)
