"KONDE ILUNAREN" ITZAL LUZEA

Iruñeko bigarren zabalguneko enparantzarik garrantzitsuenetariko batek Tomas Dominguez Arevalo Rodezno kondeari omen egiten dion izena du; Francisco Franco diktadorearen «konfiantzazko gizonari», hain zuzen: Rodeznoko konderria. Francoren alde borrokan hil zirenen omenezko Erorien Monumentua ere plazan dago jarrita. Iruñeko Udalak konde hitza kendu zion plazari, eta konderri hitza jarrri. «Konde ilunaren» itzala ez da amaitu, Iruñeko Udalaren aldaketa gorabehera. Dena den, memoria historikoaren aldekoek agerian utzi dute haren biografia iluna, Conde de Rodezno: la justicia al revés liburuan (Rodezno kondea: justizia alderantziz).

Duela bi urte, Sartagudako Alargunen Herria, Memoriaren Bideak, Ahaztuak 1936-1977, Mugarik Gabeko Psikologoak, Sanfermines 78 Gogoan, Txinparta, Eguzki Bideoak, La Hormiga Atomica Liburuak, Hutsarte, Basilio Lacort/Herri Ekimena elkarteek Memoriaren Autobusa ekimena hasi zuten, besteak beste, Nafarroa osoan Rodezno kondea zein zen jakinarazteko.

Elkarte horiek martxan jarritako ekimenaren fruitua da liburua. Bertan, memoria historikoaren arloan lan egin duten zenbait elkartetako kideek hartu dute parte; Fernando Mendiolak esaterako, Memoriaren Bideak elkartekoak. Mendiolaren irudiko, «frankismoko pertsonaia ilunenetariko bat» zen Rodezno kondea. Errepublika garaian karlismoarekin lotura handia izan zuen, eta ezinbestekoa izan zen 1936ko uztailean izan zen kolpean. «Errepublika suntsitzeko zeuden bi proiektuak bateratzen saiatu zen, militarrena eta karlistena», azaldu du. Francoren «konfiantzazko gizona» bilakatu zela gogorarazi du Mendiolak.

Liburu osoan Rodezno kondearen jokaera eta jarrerak deskribatzen dira. Hala, 1936ko gerraren aurretik eta ondoren izandako jokaerei esker -beti saiatu zen Espainiako errepublika deuseztatzen-, 1938ko urtarrilean Francok eratu zuen lehenengo gobernuan Justizia Ministerioaz arduratu zen.

«Ministro izan aurretik era alegalean indarrean zegoen errepresioa legeztatu zuen», dio Mendiolak. Horretaz gain, 1938tik aurrera indarrean jarri zen espetxe sistemaren erantzule ere bazen. «Kondeak jarritako legediagatik eta batez ere espetxeetan zeuden bizitza baldintzen ondorioz ehunka lagun hil ziren», dio Mendiolak. Hala, hartutako erabakien eraginez urte haietan milaka eta milaka lagun hil ziren, gogorarazi du.

Garai hartako espetxeetako adibideetako bat Nafarroan dago. Izan ere, Ezkaba mendian (Antsoain) berez gotorleku gisa diseinatu zen espetxe bat dago. Kartzela horretako bizi-baldintzen ondorioz hil ziren ehun preso ingururen hilotzak aurkitu zituen iragan ekainean Arantzadi Zientzi Elkarteak.

Kondearen izenik gabe

Arrazoi horiengatik guztiengatik, duela bi urte ehunka lagun bildu ziren Iruñeko Karlos III.a etorbidearen amaieran dagoen Rodezno kondearen enparantzari izena aldatzeko. Horren aurretik, behin eta berriz Iruñeko Udalari plaza horri ministro frankistaren izena kentzeko eskatu izan zaio. «Rodezno kondeak Iruñean bere omenez plaza bat izatea guretzat onartezina da», dio Mendiolak.

Hala ere, Iruñeko Udalak Memoria Historikoaren Legeari «trikimailu» bat aurkitu ziola salatu du Mendiolak: «Orain enparantzak Rodeznoko konderria izena du, baina guztiok dakigu zeri eta zeini egiten dion erreferentzia». Aldaketa horrek Iruñeko alkate Yolanda Barcinak kultura demokratikorik ez duela islatzen du, Mendiolaren irudiko.

Hala, gaitzetsi egin du arlo horretan Iruñeko Udalak eta batez ere Yolanda Barcinak duten jarrera. Hala, Mendiolak nabarmendu du liburua ez dela etapa baten amaiera, prozesu luze eta mingarri baten jarraipena baizik, eta lanean jarraituko dutela.

Liburua Izenburua. "Conde de Rodezno; la justicia al revés" (Rodeznoko kondea; justizia alderantziz).

Egilea. Memoriaren Autobusa kolektiboa.

Argitaletxea. Pamiela.

Orrialde kopurua. 152. Prezioa. 12 euro.

Hizkuntza. Gaztelania.

Argitaratze urtea. 2010

(Berria. 2010 / 08 / 31)