Ahaztuak 1936-1977 elkarteko kidea da Martxelo Alvarez (La Foz,
Espainia, 1962). 2005ean sortu zen elkarte hori, eta memoria historikoa
justiziaren eta demokraziaren ikuspegitik lantzen dihardute ordutik. "Larritzat" jo du alkate frankisten irudiekin hartutako jarrera.
Zein iritzi duzue Bilbon frankisten erretratuak mantentzeari buruz?
Ahaztuak kolektiboa margo horiek mantentzearen aurka dago. Iruditzen zaigu korridoretik beste gela batera mugitzea arazoa saihestea dela. Yolanda Barcina Iruñeko alkateak bere garaian Rodezno kondearen plazarekin egin zuen gauza bera egiten ari da Iñaki Azkuna. Frankismo garaiko lehen Justizia ministroa izan zen Rodezno. Eta 60.000 heriotza zigor baino gehiago sinatu zituen. Herritarrek plazaren izena aldatzeko eskatu zioten Barcinari. Baina ez zuen aldatu; esangura irauli zuen. Adierazi zuen oroimena Rodezno pertsonari egin beharrean noblezia tituluari egiten ziola plazak. Hau da, Rodezno konderriari. Azkunak hartu duen jarrera antzekoa da.
Zein aitzakia erabiltzen da horrelako ikurrak mantentzeko?
Askok esaten dute herritarrei erakusteko mantentzen direla. Baina hori tranpa egitea dela iruditzen zaigu. Helburua transmisioa bada, ez dituzte jartzen datozen belaunaldi eta herritarrei historiaren transmisio hori egiteko bitartekoak. Hezkuntzan, adibidez, gai hauek ez daude curriculumean txertatuta. Gaur egun, ez dago izendegi zein irudi frankistak azaltzeko tresnarik. Eta instituzioek ez dute proposamenik egin. Oro har, ez dago horretarako borondaterik. Ez Azkunaren partetik, ez beste politikarien aldetik. Historiaren parte izatearen justifikazioa borondate falta hori mozorrotzeko erabiltzen dute.
Eusko Jaurlaritzak badu ikur frankisten inguruko txostena; zer iritzi duzue horren inguruan?
Hamaika lan eta eskari dago ikur frankisten inguruan. Azken urteetan asko landu den gaia da. Oroimen Historikoaren Legea ere behin eta berriz aipatzen dute politikariek, baina, gero, ez dute betetzen. Instituzioek duten zigorgabetasun hori oso larri da.
"Historia errespetatu egin behar da, molestatu arren". Iñaki Azkunak esandako hitzak dira. Zer erantzungo zenioke horri?
Lehen esan bezala, hori tranpa egitea da. Arazoaren funtsa beste bat litzateke: demokraziaren parametroetan, ikur frankistak mantentzearen eragina. Eta hori ez da soilik ikur frankisten edota kale izenen gatazka. Gaur egun dagoen arautegi osoa da moldatu behar dena. Frankismoaren biktimak ere bigarren mailako biktimatzat hartzen dira gaur egun. Asteartean, adibidez, GALek hildakoei biktimaren kategoria ukatzeko eskaera egin zuen Espainiako Gobernuak. Biktimaren izaera bera baldintza ideologiko zehatz batzuen menpe dago.
Historiaren eta memoriaren kontaketa interesatua, beraz?
Gizarte demokratikoa eraiki nahi badugu, demokraziaren elementuak indartu behar dira. Eta erregimen frankista batekin zerikusia duten elementuak edo pertsonak goratzeak ez du askatasunarekin eta balio demokratikoekin zer ikusirik. Guri, adibidez, autoak ireki nahi izan zizkigun Auzitegi Nazionalak Txiki eta Otaegik frankismoaren aurka egin zuten borroka goratzeagatik. Erregimen frankistaren aurkako borroka kriminalizatuta dago, baina frankistak goratzen dituzten sinboloak hor mantentzea, ez. Hori, ulertezina da.
Herri askotan daude ikur frankistak?
Hainbat tokitan mantentzen dira oraindik ere: Plentzian, Barakaldon, Bilbon... Argi utzi nahi dugu guk ez dugula kargu edota sigla konkretu batzuen aurka egiten. Arduragabekeriak sigla guztiak zeharkatu dituela uste dugu. Argi dago alderdi batzuen eta besteen artean ezberdintasun nabariak daudela. Baina errepikatu nahi dut ez gabiltzala sigla konkretu baten aurka.
Jakitun al dira herritarrak inguruan dauden ikur horien esanahiaz?
Gauza asko azalpenak eman gabe egiten ditugu, pedagogia gabe. Askotan presaz edo derrigortuta kentzen dira ikur zein sinboloak. Baina ikurra bera kentzea baino garrantzitsuagoa da azalpenak ematea: kale horren izenak zer goratzen zuen, irudi horretan agertzen zena nor izan zen eta zer egin zuen... Azalpenak eman eta inbertsioak egin behar dira norabide horretan. Bestela, herritarrok ez dugu horren inguruko kontzientziarik hartzen. Ikurrak kentzeari garrantzia kendu gabe, motiboa azaltzea da gakoa.
Zein izan da Ahaztuak elkarteak horretan egin duen lana?
2005etik urrats asko egin ditugu. Elkarte txikia izan arren, lan handia egiten dugu. Egiten ditugun ekintza guztiak diskurtso aldetik lantzea da gure asmoa. Ikurren kasuan, adibidez, kentzearen motiboan sakontzea, eztabaida sortzeko. Berrogei urte iraun zuen erregimen frankista izan genuen. Baina erregimen horrekin apurtu ez duen beste batekin jarraitzen dugu orain. Eta frankismo garaiko jarrera eta zigorgabetasuna mantentzen dute egungoek.
Zein iritzi duzue Bilbon frankisten erretratuak mantentzeari buruz?
Ahaztuak kolektiboa margo horiek mantentzearen aurka dago. Iruditzen zaigu korridoretik beste gela batera mugitzea arazoa saihestea dela. Yolanda Barcina Iruñeko alkateak bere garaian Rodezno kondearen plazarekin egin zuen gauza bera egiten ari da Iñaki Azkuna. Frankismo garaiko lehen Justizia ministroa izan zen Rodezno. Eta 60.000 heriotza zigor baino gehiago sinatu zituen. Herritarrek plazaren izena aldatzeko eskatu zioten Barcinari. Baina ez zuen aldatu; esangura irauli zuen. Adierazi zuen oroimena Rodezno pertsonari egin beharrean noblezia tituluari egiten ziola plazak. Hau da, Rodezno konderriari. Azkunak hartu duen jarrera antzekoa da.
Zein aitzakia erabiltzen da horrelako ikurrak mantentzeko?
Askok esaten dute herritarrei erakusteko mantentzen direla. Baina hori tranpa egitea dela iruditzen zaigu. Helburua transmisioa bada, ez dituzte jartzen datozen belaunaldi eta herritarrei historiaren transmisio hori egiteko bitartekoak. Hezkuntzan, adibidez, gai hauek ez daude curriculumean txertatuta. Gaur egun, ez dago izendegi zein irudi frankistak azaltzeko tresnarik. Eta instituzioek ez dute proposamenik egin. Oro har, ez dago horretarako borondaterik. Ez Azkunaren partetik, ez beste politikarien aldetik. Historiaren parte izatearen justifikazioa borondate falta hori mozorrotzeko erabiltzen dute.
Eusko Jaurlaritzak badu ikur frankisten inguruko txostena; zer iritzi duzue horren inguruan?
Hamaika lan eta eskari dago ikur frankisten inguruan. Azken urteetan asko landu den gaia da. Oroimen Historikoaren Legea ere behin eta berriz aipatzen dute politikariek, baina, gero, ez dute betetzen. Instituzioek duten zigorgabetasun hori oso larri da.
"Historia errespetatu egin behar da, molestatu arren". Iñaki Azkunak esandako hitzak dira. Zer erantzungo zenioke horri?
Lehen esan bezala, hori tranpa egitea da. Arazoaren funtsa beste bat litzateke: demokraziaren parametroetan, ikur frankistak mantentzearen eragina. Eta hori ez da soilik ikur frankisten edota kale izenen gatazka. Gaur egun dagoen arautegi osoa da moldatu behar dena. Frankismoaren biktimak ere bigarren mailako biktimatzat hartzen dira gaur egun. Asteartean, adibidez, GALek hildakoei biktimaren kategoria ukatzeko eskaera egin zuen Espainiako Gobernuak. Biktimaren izaera bera baldintza ideologiko zehatz batzuen menpe dago.
Historiaren eta memoriaren kontaketa interesatua, beraz?
Gizarte demokratikoa eraiki nahi badugu, demokraziaren elementuak indartu behar dira. Eta erregimen frankista batekin zerikusia duten elementuak edo pertsonak goratzeak ez du askatasunarekin eta balio demokratikoekin zer ikusirik. Guri, adibidez, autoak ireki nahi izan zizkigun Auzitegi Nazionalak Txiki eta Otaegik frankismoaren aurka egin zuten borroka goratzeagatik. Erregimen frankistaren aurkako borroka kriminalizatuta dago, baina frankistak goratzen dituzten sinboloak hor mantentzea, ez. Hori, ulertezina da.
Herri askotan daude ikur frankistak?
Hainbat tokitan mantentzen dira oraindik ere: Plentzian, Barakaldon, Bilbon... Argi utzi nahi dugu guk ez dugula kargu edota sigla konkretu batzuen aurka egiten. Arduragabekeriak sigla guztiak zeharkatu dituela uste dugu. Argi dago alderdi batzuen eta besteen artean ezberdintasun nabariak daudela. Baina errepikatu nahi dut ez gabiltzala sigla konkretu baten aurka.
Jakitun al dira herritarrak inguruan dauden ikur horien esanahiaz?
Gauza asko azalpenak eman gabe egiten ditugu, pedagogia gabe. Askotan presaz edo derrigortuta kentzen dira ikur zein sinboloak. Baina ikurra bera kentzea baino garrantzitsuagoa da azalpenak ematea: kale horren izenak zer goratzen zuen, irudi horretan agertzen zena nor izan zen eta zer egin zuen... Azalpenak eman eta inbertsioak egin behar dira norabide horretan. Bestela, herritarrok ez dugu horren inguruko kontzientziarik hartzen. Ikurrak kentzeari garrantzia kendu gabe, motiboa azaltzea da gakoa.
Zein izan da Ahaztuak elkarteak horretan egin duen lana?
2005etik urrats asko egin ditugu. Elkarte txikia izan arren, lan handia egiten dugu. Egiten ditugun ekintza guztiak diskurtso aldetik lantzea da gure asmoa. Ikurren kasuan, adibidez, kentzearen motiboan sakontzea, eztabaida sortzeko. Berrogei urte iraun zuen erregimen frankista izan genuen. Baina erregimen horrekin apurtu ez duen beste batekin jarraitzen dugu orain. Eta frankismo garaiko jarrera eta zigorgabetasuna mantentzen dute egungoek.
(Bizkaiko Hitza / 2014(e)ko Martxoak 14)
